Cập nhật ngày: 6/2/2021 1:06:56 AM
Tháng 5-2008, Bảo tàng Quảng Trị chính thức mở cửa đón khách tham quan. Các nhà chuyên môn đánh giá đây là một bảo tàng có chất lượng và đạt hiệu quả trưng bày cao ở cấp độ bảo tàng địa phương. Qua gần 3 năm đi vào hoạt động, lượng người biết và đến tham quan bảo tàng ngày càng nhiều. Một trong những chức năng xã hội cơ bản và quan trọng của Bảo tàng là tuyên truyền, giáo dục. Bảo tàng như một thiết chế văn hoá góp phần quan trọng không chỉ trong nghiên cứu khoa học mà còn đáp ứng được yêu cầu về nhận thức và hưởng thụ văn hoá của mọi đối tượng; nhất là các em học sinh. Trong vai trò như một trường học, bảo tàng không chỉ cung cấp kiến thức lịch sử mà còn cả kiến thức về nếp sống văn hoá, đạo đức ứng xử cho học sinh khi đến tham quan.
Nhận thức được tầm quan trọng đó, ngay từ khi nhà Bảo tàng được khánh thành, đối tượng trước hết mà chúng tôi rất quan tâm là các em học sinh. Trên tinh thần hướng đến công chúng và đưa công chúng đến với Bảo tàng, đội ngũ cán bộ thuyết minh - hướng dẫn đã tổ chức nhiều đợt đi đến các trường học trên địa bàn thành phố và một số huyện thị trong tỉnh nhằm tuyên truyền quảng bá giới thiệu nhà Bảo tàng. Trên thực tế cũng vào thời điểm này hoạt động tham quan bảo tàng đã được hầu hết các trường học đưa vào chương trình học ngoại khoá nằm trong cuộc vận động “xây dựng trường học thân thiện, học sinh tích cực”. Điều này có ý nghĩa hết sức quan trọng đối với học sinh, một phần giúp cho các em tìm hiểu những giá trị văn hoá đồng thời giáo dục cho các em lịch sử tỉnh nhà để các em biết yêu quê hương trân trọng quá khứ đáng tự hào của thế hệ đi trước giúp cho các em có ý thức vươn lên trong học tập sau này trở thành người công dân có ích cho xã hội.
Bảo tàng được xem như một trường học ngoài nhà trường. Giáo dục trong Bảo tàng là giáo dục không chính thức nên học sinh hoàn toàn không bị gò ép mà đến với bảo tàng hoàn toàn bằng sự tự nguyện. Là những cán bộ làm công tác truyên truyền giáo dục trong Bảo tàng chúng tôi rất vui và tự hào khi biết rằng có rất nhiều thầy cô giáo và các bậc phụ huynh rất yên tâm, mong muốn đưa và cho phép con em mình đến tham quan Bảo tàng.
Trong thời đại ngày nay trước sự phát triển không ngừng của khoa học kỹ thuật, quá trình đô thị hoá đã làm thay đổi và thu hẹp không gian, môi trường sinh hoạt vui chơi của trẻ em. Đến với bảo tàng các em có thể chia sẽ những hiểu biết, các em được “nghe, nhìn, tham gia” nhiều hoạt động bổ sung thêm kiến thức từ thực tế, sự hiểu biết hoặc cảm hứng mang lại những thay đổi tích cực cho cuộc sống các em.
Hệ thống bảo tàng Quảng Trị là một hệ thống trưng bày tổng hợp, với 2.359m2 trưng bày, được bố trí ở 2 tầng và chia thành 3 phần nội dung lớn: Tự nhiên, tài nguyên thiên nhiên; Văn hoá các dân tộc và lịch sử xã hội; được cơ cấu theo 16 chuyên đề và được thể hiện thông qua gần 5.000 tài liệu hiện vật gốc, gần 1.000 tài liệu ảnh cùng hàng chục tổ hợp không giann hình tượng, tác phẩm nghệ thuật và nhiều tài liệu khoa học phụ khác.
Để chuyển tải đúng - đủ - hay các thông tin từ tư liệu hiện vật đang được trưng bày trong bảo tàng đến với các em học sinh, đặc biệt là đối tượng học sinh tiểu học, hay nói một cách khác là các em biết thêm được những gì sau khi rời khỏi Bảo tàng, là điều không đơn giản. Trên cơ sở nội dung trưng bày, một khung nội dung thuyết minh đã được biên soạn lại để cán bộ thuyết minh dựa trên cơ sở này linh hoạt chuyển tải sao cho phù hợp với từng đối tượng tham quan. Cán bộ thuyết minh cũng đã bám sát từng chuyên đề, từng hiện vật, tài liệu và tuỳ theo từng đối tượng tham quan để có phương pháp truyền đạt khác nhau. Trên thực tế học sinh đến tham quan Bảo tàng chủ yếu theo hai hình thức: Một là tham quan tự do theo gia đình bạn bè, hai là tham quan có tổ chức theo trường, lớp. Đông nhất là các em học sinh tiểu học. Ở lứa tuổi này các em có tính cách chưa ổn định thường là nhút nhát nhưng biết vâng lời cô giáo và cán bộ hướng dẫn nên việc tổ chức đi tham quan theo từng phòng khá trật tự ổn định. Tư duy của các em cụ thể, vốn từ ngữ chưa phong phú nên chúng tôi thường thuyết minh ngắn gọn, sử dụng ngôn từ đơn giản, gần gũi. Ví dụ khi giới thiệu đến hiện vật Chămpa thì thay vì cụm từ “gần một thiên niên kỷ” thì chúng tôi sử dụng cụm từ “gần một ngàn năm” để các em dể hiểu hơn. Hiếu động và nghịch ngợm nhất là các em trung học cơ sở. Ở lứa tuổi này các em thường thích khám phá, ý thức tổ chức kỷ luật không cao, thích tập trung thành từng nhóm. Mỗi cán bộ tuyên truyền sẽ hướng dẫn một lớp khoảng 30 đến 35 em học sinh. Các em sẽ được tham quan lần lượt từ phòng trưng bày này đến phòng trưng bày khác.
Hiện nay, trên địa bàn tỉnh Quảng Trị, hầu hết các trường trung học cơ sở đã đưa môn lịch sử địa phương vào chương trình giáo dục. Đây là yếu tố thuận lợi cho việc gắn kết giữa nhà trường và bảo tàng đồng thời giúp cho các em thuận lợi hơn khi đến tham quan bảo tàng. Đối với các em học sinh phổ thông trung học, đến bảo tàng các em có thể tiếp thu nhanh nhất các sự kiện lịch sử trọng tâm của địa phương, dể dàng giúp cho các em tích luỹ một số kiến thức chuẩn bị cho các kỳ thi cử sắp tới.
Công tác giáo dục tại Bảo tàng Quảng Trị bước đầu đã và đang phát huy tác dụng tốt; tuy nhiên trên thực tế bảo tàng chưa thực sự là điểm đến hấp dẫn, thu hút sự quan tâm của các em học sinh, đặc biệt là các em phổ thông trung học. Có thể đưa ra đây một số nguyên nhân:
- Khá nhiều các em học sinh chưa ý thức đánh giá hết tầm quan trọng và ý nghĩa khi đến tham quan bảo tàng. Các em thờ ơ với các hiện vật, tài liệu... được trưng bày trong bảo tàng, và chỉ có thói quen đến bảo tàng để tham quan theo phong trào do trường, lớp tổ chức vào các dịp đầu năm học mới, ngày truyền thống, ngày lễ lớn của đất nước (30/4, 01/5, 02/9...)
- Khối lượng bài vở học chính khoá ở trường quá nặng nề gần như chiếm hết thời gian biểu của học sinh nên việc nhà trường sắp xếp lịch đưa học sinh đến tham quan bảo tàng gặp một số khó khăn. Cùng với đó là vấn đề kinh phí để tổ chức xe ô tô đưa đón các em cũng là một trong những hạn chế không nhỏ.
- Hệ thống trưng bày trong bảo tàng mang tính khái quát, thời gian các em tham quan ngắn lại phải tiếp thu một lượng kiến thức khá nhiều nên các em học sinh khó tiếp cận, vì vậy rất chóng quên.
- Có một số trường học trong buổi sáng kết hợp vài điểm tham quan. Các em được đi viếng nghĩa trang liệt sĩ Trường Sơn, nghĩa trang Đường 9 đến Bảo tàng cũng đã trưa nên các em rất mệt. Như vậy lượng học sinh đến bảo tàng quá đông trong một thời điểm, đồng nghĩa với tỷ lệ người được nghe hướng dẫn thuyết minh giảm. Thêm nữa, ngôn ngữ thuyết minh - hướng dẫn đôi khi còn trừu tượng, vượt quá sự hiểu biết ở lứa tuổi các em. kết quả thu được sau chuyến tham quan là rất ít, chỉ là những tờ giấy ghi chép tư liệu một cách khá sơ sài.
- Giữa nhà trường và bảo tàng chưa có sự phối hợp chặt chẽ để chuẩn bị nội dung hướng dẫn theo từng độ tuổi khác nhau.
- Phần trưng bày ngoài trời chật hẹp, không gian vui chơi hoạt động giải trí không có nên trở ngại khá lớn trong việc thu hút khách tham quan nói chung và các em học sinh nói riêng.
Trong thời gian sắp tới chúng tôi rất mong muốn được sự quan tâm, chỉ đạo, ủng hộ của ban lãnh đạo cấp trên, của ngành giáo dục và của những người có tâm huyết trong công tác tuyên truyền giáo giục tại bảo tàng để cùng với chúng tôi - những người làm công tác giáo dục tại bảo tàng - xây dựng tài liệu tham quan học tập phục vụ cho học sinh khi đến bảo tàng. Đây là hoạt động thiết thực nhất nhằm tăng hiệu quả giáo dục đối với các em học sinh tại bảo tàng góp phần cùng toàn dân bảo tồn và phát huy những giá trị di sản văn hoá dân tộc./.
Nguyễn Thị Lệ Hiền